محیط کشت چیست؟ میکروبها، موجوداتی تک سلولی هستند و برای ادامه حیات به محیطی نیاز دارند که مواد مغذی مورد نیازشان را فراهم کند. زیرا خودشان به تنهایی قادر نیستند مواد مورد نیازشان را تامین کنند. بنابراین ب محیطی نیاز دارند که شرایط را برای ادامه زندگیشان فراهم کند. به این گونه محیطهایی که شرایط را برای رشد میکروبها باکتریها فراهم میکند، اصطلاحا محیط کشت یا محیط یاخته میگویند.
انواع محیط کشت از نظر حالتهای فیزیکی چگونه است؟
همانطور که میدانید، محیط کشت برای رشد میکروب، باکتری، سلول و… بسیار حائز اهمیت میباشد. زیرا هیچکدام به تنهایی قادر نیستند مواد مورد نیازشان را تامین کنند. به همین علت هر کدام به محیطی نیاز دارند تا مواد مورد نیازشان را تامین کند.
محیطهای کشت از نظر شکل ظاهری، انواع گوناگونی دارند که شامل:
۱- محیط کشت جامد:
برخی از محیطهای کشت به دلیل داشتن آگار، شکل ظاهری جامد دارند.
به همین دلیل، این نوع محیط کشت را هم در ظرفهای لولهای و هم در پلت میتوان تهیه کرد.
معمولا این نوع محیط کشت برای تشکیل کلونی،شمارش باکتریها، رشد باکتریها و… بسیار گزینه مناسبی هستند.
۲- محیط کشت نیمه جامد:
محیط کشت نیمه جامد در مقایسه با جامد، درصد آگار کمتری دارد. از این نوع محیط کشت بیشتر به عنوان محیطهای انتقالی استفاده میشود.
۳- محیط کشت مایع:
برخی از محیطهای کشت، فاقد هیچگونه آگار میباشد. به همین خاطر شکل ظاهری مایع دارند.
این نوع محیط کشت را فقط میتوان در لولههای آزمایشگاهی یا فلاسک تهیه کرد.
از محیط کشت مایع، بیشتر در مواقع رشد باکتریها یا فرآیندهای تخمیری گزینه مناسبی هستند.
نکات ایمنی استفاده از محیط کشت چیست؟
۱- سعی کنید در محیط کشت تنفس نکنید. این محیطها به دلیل اینکه مواد سمی هم تولید میکنند، برای انسان بسیار خطرناک میباشد. بنابراین اگر مجبور هستید در این محیطها باشید، تا حد ممکن از تنفس در این محل خودداری کنید.
۲- از تماس مستقیم پوست با محیط کشت، خودداری کنید. همانطور که گفتم، محیطهای کشت برخی مواد سمی هم تولید میکنند که برای رشد باکتری و میکروب لازم است. بنابراین سعی کنید از تماس مستقیم پوستتان در این محل خودداری کنید.
۳- از محیط کشت، فقط در محل آزمایشگاه استفاده کنید. هر جای دیگری خارج از محل آزمایشگاه، به هیچ عنوان توصیه نمیشود.
۴- هنگامی که محیط کشت را استریل میکنید، مراقب باشید که ارزش غذاییاش را از دست ندهد. همانطور که میدانید هدف اصلی از محیط کشت این هست که مواد مورد نیاز برای رشد باکتری را فراهم کند. حالا اگر خاصیت خودش را از دست بدهد، طبیعتا فایدهای نخواهد داشت.
محیط کشت مایع و جامد چه تفاوتهایی باهم دارند؟
در محیط کشت مایع، باکتریها با آزادگی کامل میتوانند حرکت کنند و جابجا شوند. به همین امکان دارد پس از مدتی، تمام محیط کشت تغییر رنگ بدهد و رنگی کدر به خود بگیرد. اما در محیط کشت جامد، باکتریها آنچنان آزاد نیستند و باید در محل تلقیح، تکثیر و رشد کنند.
بطورکلی اگر بخواهید یک گونه از باکتریها را از یک نمونه مخلوط جدا کنید، به کمک محیط کشت جامد راحتتر میتوانید عمل جداسازی را انجام دهید.
تقسیم بندی محیط کشت از نظر مواد تشکیل دهنده:
۱- محیط کشت پایه:
این محیطها برای رشد باکتریها کمترین مقدار مواد غذایی را دارند. در این محیط هیچ ماده ضد میکروبی وجود ندارد. بنابراین انواع سلولها و باکتریها به راحتی میتوانند در آن رشد کنند.
۲- محیط کشت غنی:
کشت غنی، یکی دیگر از انواع محیط کشت میباشد. در این محیط مواد مغذی به مقدار زیاد وجود دارد. به همین خاطر هرچیزی که برای رشد سلولها و باکتریها وجود داشته باشد، در این محیط وجود دارد.
۳- محیط انتخابی:
این محیط برای رشد باکتریهای خاصی ساخته شده است. اگر در شرایطی قرار گرفتید که نیاز به رشد گروه خاصی از باکتریها داشتید، این محیط گزینه مناسبی برای شما میباشد. به عنوان مثال این محیط میتواند، رشد برخی از میکروارگانیسمها را راحتتر کند.
۴- محیط کشت افتراقی:
اگر چندین نوع باکتری در این محیط وجود داشته باشد، شرایط به گونهای مهیا است که تمام باکتریها اجازه رشد دارند. اما نکته جالب اینجاست که هر باکتری را با توجه به شکل ظاهری آن میتوان شناسایی کرد.
۵- محیط کامل:
همانطور که از نامش مشخص است، این محیط تمام مواد مغذی برای رشد باکتری و سلول را دارد. بنابراین تمام شرایط برای رشدشان را دارند. ضمن اینکه در محیط کامل، هیچگونه مواد ضد میکروبی وجود ندارد.
بعلاوه، در محیط کامل هیچ مهارکننده یا اندیکاتوری وجود ندارد. در نتیجه تمام باکتریها میتوانند در این محیط رشد کنند.
تفاوت محیط کشت انتخابی با افتراقی چیست؟
در کشت انتخابی، فقط نوع خاصی از باکتریها اجازه رشد دارند. اما در محیط کشت افتراقی، همه باکتریها اجازه رشد دارند و با کمک شکل ظاهریشان میتوان آنها را تشخیص داد.